از گذشته تا کنون صنعت کشتی رانی یکی از حیاتیترین مسیرهای ارتباطی برای تجار و بازرگانان محسوب میشود و نقش مهم و تاثیرات بسزایی در اقتصاد جهانی دارد. لذا واردات و صادرات بسیاری از کشورها نیز از طریق کشتیرانی و حمل دریایی انجام میگیرد. آنچه حائز اهمیت است صادرات و واردات قانونی میباشد که در کشورهای مختلف از طریق گمرک انجام میشود، که دستورالعملها و مقررات خاص خود را دارد که شرکتهای بازرگانی و تاجران ملزم به رعایت آنها هستند. دموراژ و دیسپچ بخش کوچکی از قوانین حمل و نقل دریایی هستند که در این مطلب به توضیح آنها خواهیم پرداخت
دموراژ چیست ؟
معنای لغوی واژه دموراژ ( Demurrage) کرایه معطلی، خسارت بیکارماندگی و یا حق توقف میباشد. به بیانی دیگر عبارت دموراژ در حمل دریایی و صنعت کشتیرانی به معنای جریمه دیرکرد عودت کشتی یا کانتیر در موعد مقرر میباشد.
شرکتهای بازرگانی و تجار برای واردات و صادرات محمولههای تجاری خود از طریق حمل با کشتی یا حمل کانتینری از شرکتهای کشتیرانی برای مدت زمانی مشخص کشتی یا کانتینر کرایه میکنند.
در حمل کانتینری اگر مالکین محمولههای تجاری موفق به تحویل به موقع کانتینر به شرکتهای حمل و نقل دریایی نشوند، و به عبارتی مدت فری تایم آنها به پایان برسد، ملزم به پرداخت جریمه ( کرایه معطلی) هستند که به آن در اصطلاح دموراژ گفته میشود.
حمل با کشتی معمولا به سه صورت زمانی، کشتی لخت و سفری تحت عناوین چارتر یا اجاره کشتی انجام میشود. در قرارداد اجاره کشتی سفری، مالک کشتی تحت شرایطی میپذیرد که کالا یا محمولۀ معینی را از یک مبدا مشخص به یک مقصد تعیین شده حمل کند. در این حالت کرایه کشتی با توجه به نوع بار، وزن و حجم آن و مسافت مبلغ مخشصی را به عنوان کرایه تعیین میکند.
در این نوع از حمل دریایی بارگیری ددر بندر مبدا یا تخلیه در بندر مقصد خارج از کنترل شرکت حمل یا مالک کشتی میباشد، لذا با توجه به مقدار بار، تجهیزات و ظرفیت تخلیه و بارگیری بنادر مدت زمان منطقی را برای تخلیه بار در نظر میگیرند.
اگر بارگیری و تخلیه بیش ازمدت زمان تعیین شده ( فری تایم) طول بکشد، صاحب بار موظف به پرداخت دموراژ ( خسارت توفق و بیکارماندگی کشتی ) خواهد بود
انواع دموراژ در صنعت حمل و نقل
همانطور که قبلا به آن اشاره شد دموراژ اصطلاحی است که در صنعت کشتیرانی برای اشاره به هزینه هایی که در صورت تاخیر یک محموله یا کشتی بیش از زمان توافق شده برای بارگیری یا تخلیه، تحمیل می شود، استفاده می شود. انواع مختلفی از دموراژ وجود دارد که هر کدام ویژگی های خاص خود را دارند
- دموراژ کانتینر
این نوع دموراژ زمانی اتفاق می افتد که یک کانتینر در بازه زمانی توافق شده به شرکت حمل و نقل بازگردانده نشود. هزینههای خرابی کانتینر میتواند قابل توجه باشد، زیرا میتواند بر در دسترس بودن کانتینر برای سایر مشتریان تأثیر بگذارد.
- دموراژ کشتی
این نوع دموراژ زمانی اتفاق می افتد که یک کشتی در بندر بیش از چارچوب زمانی توافق شده تاخیر داشته باشد. هزینههای پرداخت خسارت کشتی میتواند قابل توجه باشد، زیرا بر توانایی شرکت کشتیرانی برای انجام تعهدات قراردادی خود تأثیر میگذارد.
- دموراژ پایانه
این نوع دموراژ زمانی اتفاق می افتد که محموله در بازه زمانی توافق شده از ترمینال خارج نشود. هزینههای دموراژ پایانه میتواند قابل توجه باشد، زیرا بر توانایی اپراتور ترمینال برای مدیریت مؤثر عملیات خود تأثیر میگذارد.
- دموراژ ریلی
این نوع دموراژ زمانی اتفاق می افتد که واگن های ریلی در بازه زمانی توافق شده تخلیه نشده باشند. هزینههای ترخیص راهآهن میتواند قابل توجه باشد، زیرا بر توانایی شرکتهای ریلی برای مدیریت مؤثر عملیاتهای خود تأثیر میگذارد.
در نتیجه، چندین نوع دموراژ وجود دارد که می تواند بر جنبه های مختلف عملیات حمل و نقل تأثیر بگذارد. برای فرستندهها و شرکتهای حملونقل مهم است که این انواع مختلف را درک کنند و اینکه چگونه میتوانند بر عملیات تجاری و نتیجه نهایی آنها تأثیر بگذارند.
مدیریت و ارتباطات موثر می تواند به به حداقل رساندن این هزینه ها و تضمین عملکرد روان در صنعت حمل و نقل کمک کند.
هزینه دموراژ
در حمل دریایی هزینه دموراژ به متغییرهای بسیاری بستگی دارد. به عنوان مثال هزینه دموراژ اجاره کشتی به صورت زمانی و سفری کاملا متفاوت هستند یا اجاره کانتینرهای یخچالی سایز بزرگ دارای هزینۀ دموراژ بیشتری هستند. ابعاد کانتینر، ماهیت محموله و کالا، مقدار و حجم آن در محاسبه هزینه دموراژ تاثیرگذار هستند
به محض تمام شدن مدت زمان فری تایم محاسبه دموراژ آغاز خواهد شد، این نکته را فراموش نکنید که هزینه دموراژ به صورت روزشمار محاسبه میشود و تعرفۀ آن در هر شرکت کشتیرانی متفاوت است.
دیسپچ چیست ؟
دیسپچ در نقطه مقابل دموراژ قرار دارد یعنی زمانی که محموله زودتر از فریتایم تخلیه یا بارگیری میشود. در صنعت حمل ونقل زمانی که کالا زودتر از موعد مقرر تخلیه یا بارگیری شود، طبق قراردادی که بین مالک کشتی یا کانتینر و اجاره کننده آن تنظیم شده است، با در نظر گرفتن مدت زمان اضافه از فریتایم، مبلغی به عنوان پاداش به اجاره کننده پرداخت میشود. به عبارت دیگر مالک کشتی یا کانتینر بخشی از کرایه را به عنوان دیسپچ به اجاره کننده برمیگرداند.
فری تایم ( FREE TIME )
هنگام عقد قرارداد اجاره کشتی یا کانتینر، شرکت کشتیرانی زمان مشخصی تحت عنوان فری تایم تعیین میکند که طی آن مدت باید بارگیری یا تخلیه محمولهها سر موعد مقرر انجام شود. اگر بارگیری و تخلیه بیش از زمان فریتایم طول بکشد حالت دموراژ رخ میدهد و اگر زمان مصرف شده کمتر از مدت فریتایم باشد، حالت دیسپچ اتفاق خواهد افتاد.
به طور معمول شرکتهای کشتیرانی دو بازه زمانی مختلف را به عنوان فریتایم در نظر میگیرند. فریتایم در مبدا، مدت زمانی است که کانتینر خالی را از محوطه کانتینرها به اجاره کننده تحویل میدهند و تا زمانی که اجاره کننده کانتینر را پر تحویل دهد محسوب میشود.
فریتایم در مقصد، از زمانی که کانتینر پر به مالک بار تحویل داده شود و تا زمان انتقال کانتینر خالی به محوطه کانتینرها محاسبه میشود. در نظر گرفتن تمامی این موارد باعث میشود که فرایند حمل کانتینر با حداقل زمان و هزینه انجام میشود.
این نکته را فراموش نکنید که فریتایم، هزینه دموراژ و دیسپچ تماما باید در قراردادی که بین شرکت کشتیرانی و اجاره کننده منعقد میشود، باید ثبت شود.
تفاوت دموراژ و دیتنشن
دموراژ و دیتنشن دو مفهوم مهم در حمل و نقل دریایی هستند که به تعداد و زمان بارگیری و تخلیه کشتیها اشاره میکنند. دموراژ به معنای تأخیر در تخلیه بارگیری شده روی کشتی است. با توجه به قرارداد بین صاحب بار و صاحب کشتی، زمان مجاز برای تخلیه بارگیری شده روی کشتی تعریف میشود.
اگر این زمان گذشته و کشتی هنوز بار خود را تخلیه نکرده باشد، هزینهای به نام دموراژ به عنوان جرائم تأخیر در پرداخت حساب صادر میشود. دموراژ به عنوان جبران خسارات ناشی از عدم رعایت زمانبندی پرداخت حساب استفاده میشود.
ديتنش به معنای تأخير در بارگيری يك كشتی است. با توجه به قرارداد بین صاحب بار و صاحب کشتی، زمان مجاز برای بارگیری کالا روی کشتی تعریف میشود. اگر این زمان گذشته و کالا هنوز بارگیری نشده باشد، هزینهای به نام ديتنش به عنوان جرائم تأخیر در پرداخت حساب صادر میشود. ديتنش به عنوان جبران خسارات ناشی از عدم رعایت زمانبندی پرداخت حساب استفاده میشود.
