تجارت کربن یک مکانیسم بازارمحور برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای است. در ادامه یک توضیح کامل و ساختاریافته ارائه میشود:

به زبان ساده، تجارت کربن سیستمی است که در آن حق انتشار مقدار معینی از گازهای گلخانه ای (عمدتاً دیاکسید کربن) به یک کالای قابل خرید و فروش تبدیل میشود. هدف اصلی این سیستم، کاهش آلایندهها با کمترین هزینه اقتصادی ممکن است.

رایجترین شکل تجارت کربن، سیستم “سقف و تجارت” (Cap-and-Trade) است که به این شکل عمل میکند:

1. تعیین سقف (Cap):

· یک نهاد قانونگذار  یک “سقف” یا حد مجاز کلی برای میزان آلایندگی در یک بازه زمانی مشخص (مثلاً یک سال) تعیین میکند.

· این سقف به تدریج و در طول زمان کاهش مییابد تا انتشار گازهای گلخانه ای کمتر شود.

· مجوزهایی (Allowances) یا “اعتبارهای کربن” صادر میشود که هر مجوز اجازه انتشار معادل یک تن دیاکسید کربن را میدهد.

· این مجوزها ممکن است در ابتدا به صورت رایگان بین شرکتها توزیع شود یا از طریق مزایده فروخته شود.

· شرکتها و بازیگران بازار میتوانند این مجوزها را بین خود خرید و فروش کنند.

· شرکتی که بتواند با هزینه کم آلایندگی خود را کاهش دهد: مجوزهای مازاد خود را میفروشد و سود میکند.

· شرکتی که کاهش آلایندگی برایش پرهزینه است: به جای سرمایهگذاری سنگین برای کاهش انتشار، مجوزهای اضافی از بازار میخرد.

· در پایان دوره تعیین شده، هر شرکت باید به تعداد معادل آلایندگی خود، مجوز تحویل دهد.

· اگر شرکتی نتواند مجوز کافی ارائه دهد، با جریمه های سنگین مالی مواجه میشود.

فرض کنید سقف آلایندگی برای دو کارخانه (A و B) در مجموع ۱۰۰ تن است و به هر کدام ۵۰ مجوز رایگان داده شده است.

· کارخانه A: با سرمایهگذاری روی تکنولوژی سبز، آلایندگی خود را به ۳۰ تن کاهش میدهد. بنابراین، ۲۰ مجوز اضافی دارد.

· کارخانه B: کاهش آلایندگی برایش بسیار پرهزینه است و ۶۰ تن آلایندگی تولید کرده است. بنابراین، به ۱۰ مجوز اضافی نیاز دارد.

راهحل: کارخانه B میتواند ۱۰ مجوز از کارخانه A بخرد. نتیجه نهایی این است:

· کارخانه A: از فروش مجوزها درآمد کسب کرده است.

· کارخانه B: با هزینهای کمتر از نوسازی کامل، تعهد خود را انجام داده است.

· هدف کلی محقق شده: آلایندگی کل هنوز ۱۰۰ تن است (۳۰ تن A + ۶۰ تن B + ۱۰ مجوز خریداری شده). اما در بلندمدت، کاهش سقف، هر دو کارخانه را مجبور به innovate کردن میکند.

· انگیزه مالی برای نوآوری: شرکتها برای کاهش آلایندگی و فروش مجوزهای اضافی خود انگیزه مالی پیدا میکنند.

· انعطاف پذیری: به شرکتها آزادی عمل میدهد تا بر اساس شرایط خود راه حل انتخاب کنند.

· دستیابی به اهداف آب و هوایی: یک ابزار کارآمد برای دولتها برای رسیدن به اهداف توافقنامه هایی مانند پاریس است.

· تعیین سقف مناسب: اگر سقف بیش از حد بالا باشد، هیچ کاهش واقعی اتفاق نمیافتد.

· نشت کربن (Carbon Leakage): ممکن است شرکتها به جای کاهش آلایندگی، به راحتی تولید را به مناطق با قوانین سست تر منتقل کنند.

· پیچیدگی: نظارت، گزارشدهی و تاییدیه آلایندگی ها سیستمی پیچیده و پرهزینه است.

· عدالت: تخصیص اولیه مجوزها (رایگان یا مزایده ای) میتواند بحثهای سیاسی و اقتصادی ایجاد کند.