ردپای کربن یک محصول (Product Carbon Footprint) کل مقدار گازهای گلخانهای (عمدتاً دیاکسید کربن یا CO₂) است که در طول چرخه عمر کامل آن محصول منتشر میشود. این چرخه عمر از مرحله ابتدایی استخراج مواد خام شروع میشود و تا تولید، حملونقل، استفاده و در نهایت دور ریختن یا بازیافت آن ادامه مییابد.
مراحل چرخه عمر یک محصول و انتشار کربن
برای محاسبه ردپای کربن، انتشار گازهای گلخانهای در هر یک از مراحل زیر در نظر گرفته میشود:
1. استخراج مواد اولیه (Raw Material Extraction):
· مثال: حفاری برای نفت (برای تولید پلاستیک)، قطع درختان (برای کاغذ یا چوب)، استخراج سنگآهن (برای فولاد).
2. تولید و فرآوری (Manufacturing & Processing):
· این مرحله انرژی بسیار زیادی مصرف میکند. برای مثال، برق و گرمای مورد نیاز کارخانهها که معمولاً از سوختهای فسیلی تأمین میشود.
3. بستهبندی (Packaging):
· تولید بستهبندی (مثلاً پلاستیک، مقوا) خودش ردپای کربن دارد.
4. حملونقل و توزیع (Transportation & Distribution):
· انتقال مواد خام به کارخانه، محصول نهایی به انبار و سپس به فروشگاهها. وسایل نقلیهیی که معمولاً با سوخت دیزل یا بنزین کار میکنند، گاز CO₂ منتشر میکنند. هرچه مسیر طولانیتر باشد، ردپای کربن بزرگتر است.
5. استفاده توسط مصرفکننده (Use Phase):
· برخی محصولات در طول استفاده خود انرژی مصرف میکنند. برای مثال:
· یک ماشین لباسشویی: برق مصرفی در هر بار استفاده.
· یک خودرو: سوزاندن بنزین یا دیزل.
· یک گوشی موبایل: شارژ کردن باتری.
6. پایان عمر (End-of-Life):
· وقتی محصول دور ریخته میشود، چه اتفاقی برای آن میافتد؟
· دفن زباله: زبالههای ارگانیک در حال پوسیدن گاز متان (یک گاز گلخانهای قوی) منتشر میکنند.
· سوزاندن: انتشار مستقیم CO₂.
· بازیافت: این فرآیند معمولاً انرژی کمتری نسبت به تولید از مواد خام مصرف میکند، بنابراین ردپای کربن را کاهش میدهد.
چند مثال ملموس
· یک بطری آب پلاستیکی:
· استخراج نفت → تولید پلاستیک → ساخت بطری → پر کردن بطری → حملونقل به فروشگاه → دور ریخته شدن (که ممکن است صدها سال طول بکشد تا تجزیه شود).
· یک لپتاپ:
· استخراج مواد معدنی نادر → تولید قطعات در کشورهای مختلف (حملونقل زیاد) → مونتاژ → استفاده (مصرف برق) → مشکل دور ریختن به دلیل وجود مواد سمی.
· یک تیشرت پنبهای:
· کشاورزی پنبه (استفاده از آب، کود و ماشینآلات) → ریسندگی و بافندگی → رنگکاری (مصرف زیاد آب و انرژی) → دوخت → حملونقل از کشوری دور → شستشو توسط مصرفکننده (مصرف آب و انرژی).
چرا محاسبه ردپای کربن مهم است؟
· شفافیت: به مصرفکنندگان اجازه میدهد تا انتخابهای آگاهانهتری داشته باشند.
· کاهش انتشار گازهای گلخانهای: با شناسایی مراحل پرمصرف، شرکتها میتوانند فرآیندهای خود را بهینه کنند (مثلاً استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر، بهینهسازی لجستیک).
· مسئولیت اجتماعی شرکتها (CSR): نشاندهنده تعهد یک شرکت به محیط زیست است.
· الزامات قانونی: در بسیاری از کشورها، گزارشدهی ردپای کربن به تدریج در حال اجباری شدن است.
چگونه ردپای کربن یک محصول را پیدا کنیم؟
امروزه برخی شرکتها به طور داوطلبانه برچسب ردپای کربن (Carbon Label) را روی محصولات خود درج میکنند. این برچلب عددی را نشان میدهد که معمولاً بر حسب “کیلوگرم معادل دیاکسید کربن” (kg CO₂e) است.
به طور خلاصه، ردپای کربن یک محصول معیاری است برای سنجش تأثیر کل آن محصول بر تغییرات آب و هوایی، که تمام مراحل زندگی آن از “گهواره تا گور” (Cradle to Grave) را در نظر میگیرد.
