استاندارد ISO 14064 یک چارچوب بین المللی و حیاتی برای مدیریت و گزارشگری گازهای گلخانه ای است. در ادامه به زبان ساده این استاندارد و نحوه پیاده سازی آن را توضیح میدهیم.
استاندارد ISO 14064 چیست؟
استاندارد ISO 14064 یک استاندارد بین المللی است که توسط سازمان بین المللی استانداردسازی (ISO) تدوین شده و چارچوبی برای (Quantifying)، پایش (Monitoring)، گزارشگری (Reporting) و اعتبارسنجی (Verifying) انتشار گازهای گلخانه ای (GHG) ارائه میدهد.
هدف اصلی این استاندارد، کمک به سازمانها، دولتها و پروژه ها برای درک، مدیریت و کاهش ردپای کربنی خود به روشی شفاف، دقیق و قابل مقایسه است.
این استاندارد به سه بخش اصلی تقسیم می شود:
بخش ۱: ISO 14064-1: مشخصات و راهنمایی برای گزارشگری انتشار گازهای گلخانه ای در سطح سازمان
این بخش مربوط به سازمان ها (شرکت ها، کارخانه ها، مؤسسات و…) است. در این قسمت:
· سازمان باید مرزهای سازمانی خود را تعریف کند (مثلاً کدام تأسیسات، زیرمجموعه ها و… شامل می شوند).
· مرزهای عملیاتی مشخص میشود (مثلاً انتشار مستقیم گازها، مصرف برق، سوخت شرکت های حمل ونقل و…).
· پایه سال (Base Year) برای مقایسه کاهش یا افزایش انتشار در سال های آینده تعیین میگردد.
· گزارش گازهای گلخانه ای تهیه میشود.
مخاطب: تمام سازمان ها و شرکت ها
بخش ۲: ISO 14064-2: مشخصات و راهنمایی برای پایش و گزارشگری کاهش انتشار یا افزایش حذف گازهای گلخانه ای در سطح پروژه
این بخش مخصوص پروژه های کاهش انتشار گازهای گلخانه ای است. مثلاً:
· پروژه احداث یک نیروگاه خورشیدی
· پروژه بازیافت ضایعات
· پروژه بهینه سازی انرژی در یک فرآیند صنعتی
در این بخش، روش محاسبه میزان کاهش انتشار ناشی از اجرای پروژه توضیح داده شده است.
مخاطب: توسعه دهندگان پروژه های کاهش انتشار
بخش ۳: ISO 14064-3: مشخصات و راهنمایی برای اعتبارسنجی (Validation) و تأیید (Verification) بیانیه های گازهای گلخانه ای
این بخش مربوط به سازمان های مستقل سوم (ذیحساب) است که گزارش های تهیه شده بر اساس بخش های ۱ و ۲ را بررسی و تأیید می کنند. این فرآیند، صحت و قابلیت اتکای گزارش ها را تضمین میکند.
مخاطب: شرکت های بازرسی، ممیزان و نهادهای تأیید صلاحیت کننده
چگونه ISO 14064 پیاده سازی میشود؟ (مراحل کلی)
پیاده سازی این استاندارد معمولاً یک چرخه مداوم (شبیه چرخه PDCA) است. در ادامه مراحل پیاده سازی بخش ۱ (ISO 14064-1) که متداول ترین بخش برای سازمان هاست، شرح داده میشود:
مرحله ۱: تعهد مدیریت و برنامه ریزی
· اخذ تعهد مدیریت ارشد: بدون حمایت مدیریت، پروژه محکوم به شکست است.
· تعیین تیم پروژه و مسئولیت ها: یک تیم متشکل از نمایندگان واحدهای مختلف (تولید، انرژی، محیط زیست، مالی و…) تشکیل شود.
· تدوین نقشه راه و برنامه زمانی.
مرحله ۲: تعیین مرزهای سازمانی و عملیاتی
· مرز سازمانی: مشخص کنید کدام تأسیسات، زیرمجموعه ها و فعالیت ها تحت پوشش این گزارش قرار می گیرند (مثلاً بر اساس کنترل مالی یا عملیاتی).
· مرز عملیاتی: منابع انتشار گازهای گلخانه ای را در سه “اسکوپ” (Scope) دسته بندی کنید:
· اسکوپ ۱ (مستقیم): انتشار ناشی از منابعی که در مالکیت یا کنترل سازمان هستند. مانند:
· احتراق سوخت در بویلرها، کوره ها و خودروهای شرکت
· انتشار فرآیندهای شیمیایی
· نشتی گازهای REFRIGERANT از سیستم های تهویه مطبوع
· اسکوپ ۲ (غیرمستقیم – انرژی): انتشار مرتبط با تولید برق، بخار، گرمایش و سرمایشی که سازمان خریداری میکند.
· اسکوپ ۳ (سایر غیرمستقیم): سایر انتشارات غیرمستقیم در زنجیره ارزش سازمان. مانند:
· حملونقل مواد اولیه یا محصولات نهایی توسط پیمانکاران
· انتشار ناشی از تولید مواد اولیه خریداری شده
· سفرهای کاری کارکنان با خطوط هوایی
. دفع ضایعات تولیدی
مرحله ۳: شناسایی منابع انتشار و جمع آوری داده ها
· تمام منابع انتشار در اسکوپ های ۱، ۲ و ۳ (در صورت لزوم) را فهرست کنید.
· داده های فعالیت (Activity Data) را جمع آوری کنید. مثلاً:
· میزان مصرف سوخت (لیتر، مترمکعب)
· میزان مصرف برق (کیلووات ساعت)
· میزان مواد اولیه مصرفی (تن)
· مسافت طی شده توسط ناوگان حملونقل (کیلومتر)
مرحله ۴: محاسبه انتشار گازهای گلخانه ای
· با استفاده از “فاکتورهای انتشار” (Emission Factors)، داده های فعالیت را به میزان انتشار گازهای گلخانه ای (معمولاً بر حسب معادل دی اکسیدکربن – CO2e) تبدیل کنید.
مرحله ۵: تهیه گزارش گازهای گلخانه ای (GHG Inventory)
· یک گزارش جامع تهیه کنید که شامل موارد زیر است:
· خط مشی و اهداف سازمان
· مرزهای تعیین شده
· پایه سال و دلیل انتخاب آن
· روش های جمع آوری داده و محاسبات
· جدول انتشار گازهای گلخانه ای به تفکیک اسکوپ و منبع
· تحلیل روند و مقایسه با سال پایه
· بیانیه مدیریت
مرحله ۶: تأیید (Verification) توسط شخص ثالث (داوطلبانه یا اجباری)
· سازمان میتواند گزارش خود را برای افزایش اعتبار و شفافیت، در اختیار یک نهاد مستقل تأییدکننده (Verification Body) قرار دهد تا صحت آن را بررسی و تأیید کند (مطابق با ISO 14064-3).
مرحله ۷: بازنگری و بهبود مستمر
در نهایت، استاندارد ISO 14064 یک ابزار قدرتمند برای هر سازمانی است که میخواهد نقش خود در تغییرات آب وهوایی را به درستی درک کرده، مدیریت کند و در نهایت کاهش دهد.
