نکات ایمنی در آزمایشگاه شیمی:
آزمایشگاه از کلمه فرانسوی بنام لابراتوار گرفته شده است. آزمایشگاه یک مکان است که در آن جهت بررسی و نتیجه گیری درباره ویژگی های مواد، کشف، وتایید روابط این مواد مختلف و تشخیص چگونگی و دلیل وقوع پدیده ها و آزمایش های علمی …درواقع پیشرفت دانش و تکنولوژی به پیشرفت های آزمایشگاهی منجر شده است.
آزمایشگاه شیمی چیست؟ مکانی است که با ابزار و وسایل مورد نیاز انجام آزمایش های شیمی، آماده سازی شده است. با انجام مطالعات آزمایش های پایه و یا پیشرفته بر روی مواد مدنظر آنها را شناسایی کرده و اجزای تشکیل دهنده آنها و میزان هر ماده را محاسبه کند و می‌توان نقص های موجود دریک ماده را تشخیص و آنها را اصلاح کرد آزمایشگاه شیمی باتوجه به خصوصیات شیمیایی مواد موجود درابتدا یک نمونه جامع ازمواد مورد نظر می‌پردازد و به تجزیه و تحلیل نمونه آزمایشگاهی می‌پردازد باروش و متدهای جدید انتخاب می‌کنند که بتوانند به نتایج درستی برسند و درنهایت با تحلیل شیمیایی مواد اصلی به توصیف و تعین کمیت مواد می‌پردازند.
ازجمله آزمایشات مهم شیمی عبارتند از: آزمایشگاه شیمی تجزیه، آزمایشگاه شیمی آلی، آزمایشگاه شیمی معدنی، آزمایشگاه شیمی فیزیک و عمومی، آزمایشگاه شیمی نفت
همانطور که میدانید یکسری لوازم در آزمایشگاه موجود است که در انجام واکنش های شیمیایی و انجام آزمایش به ما کمک می‌کند و ما باید یک شناخت نسبی ازاین لوازم، دستگاه ها، تجهیزات داشته باشیم که بتوانیم درست و بموقع از آنها استفاده بکنیم. ازاین ابزارها بطور مثال می‌توان به چندمورد اشاره کرد: لوله آزمایشگاه، شیشه ساعت، قیف، دماسنج، ترازو، بالن حجمی …
آزمایشگاه به ویژه آزمایشگاه شیمی یکی از مکان های پرخطر در اغلب سازمان ها می باشد. که به منظور کاهش احتمال بروز خطرات و محافظت از سلامت آزمایش‌کننده، نکات بسیاری وجود دارد که می بایست رعایت شود. اغلب حوادث در آزمایشگاه شیمی همانند سایر محل های پرخطر که بروز حوادث ناشی از اعمال یا شرایط ناایمن می باشد، زمانی به وقوع می‌پیوندند که نکات ایمنی رعایت نشوند.بنابراین شناخت خطرات موجود در محیط آزمایشگاه و همچنین آگاهی از نکات ایمنی در آزمایشگاه شیمی، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و سلامت پرسنل به کیفیت رعایت این موضوع وابسته است.
مواد شيميايی:
تركيباتی هستند با منشأ معدنی یا آلی كه حداقل داراي یک عنصر شيميایی بوده، از طریق مصنوعی و یا طبيعی به دست می آیند و بسته به كاربرد آنها در صنایع مختلف مورد استفاده قرارمی گيرند. به اشکال مختلف اعم از گاز، بخار، مایع و جامد دیده می شوند از طریق تنفس یا پوست و یا بلع جذب بدن انسان شده و موجب بيماری فرد می گردند. زیان حاصل از تماس با این مواد به نوع ماده، راه ورود به بدن، مقدار و طول زمان تماس بستگی دارد.
ايمنی شيميايی:
پيشگيری و مدیریت اثرات زیان بار كوتاه مدت و بلند مدت موادشيميایی بر روی انسان و محيط زیست در مرحله توليد، استفاده و دفع آن را ایمنی شيميایی گویند.
انبار مواد شيميايی:
به محلی اطلاق می گردد كه انواع تركيبات شيميایی و سموم به اشکال مختلف گاز، مایع و جامد در آن به طور موقت و بر اساس الزامات نگهداری می شوند.
حمل و نقل مواد شيميايی:
جابجایی مواد شيميایی بسته بندی شده و یا مظروف شده را از كارخانه سازنده، فروشنده تا محل خریدار و مصرف كننده از طریق زمينی، دریایی و هوایی و یا از انبار به محل مصرف و یا استفاده از یک فرآیند پمپ و لوله كشی، تسمه نقاله و غيره را گویند.
برگ اطلاعات ايمنی (SDS) :
به برگه هایی كه اطلاعاتی در مورد خطرات بالقوه و روش ایمن كار با مواد به ما می دهد، اصطلاحاً SDS یا برگه اطلاعات ایمنی موادمی گویند. این برگه ها بر اساس پيشنهاد سازمان (ILO) به صورت فرمت 16 قسمتی تهيه شده كه شامل موارد زیر می باشد:
- شناسایی
- شناخت خطرها
- تركيب/ اطلاعات مواد
- كمک های اوليه
- حریق
- پيشگيری از حادثه
- نگهداری و حمل
- كنترل تماس وحفاظت های فردی
- خصوصيات فيزیکی شيميایی
- پایداری و واكنش پذیری
- اطلاعات مربوط به سم شناسی
- اطلاعات مربوط به اكولوژی
- نحوه دفع
- اطلاعات مربوط به حمل و نقل مواد
- اطلاعات آیين نامه و قوانين
- اطلاعات دیگر .
سيستم طبقه بندی و برچسب گذاری مواد شيميايی (GHS) :
سيستم هماهنگ جهانی شامل یکسان سازی، طبقه بندی و برچسب گذاری مواد شيميایی می باشد در كنفرانس جهانی محيط زیست تصویب شد.
طراحی آزمایشگاه شیمی:
- محل هود در ناحيه ای از آزمایشگاه قرار گيرد كه رفت وآمد كمتری در آن قسمت، وجود دارد تا در صورت بروز سانحه، به راحتی بتوانند آزمایشگاه را تخليه كنند.
- تهویه محل كار در هر حالت باید طوری باشد كه كاركنان آزمایشگاه هميشه هواي سالم تنفس نمایند و آلاینده هاي شيميایی به طور مؤثر به خارج از محيط هدایت شوند. هود باید به یک سنسور سرعت مجهز شود كه درصورتی كه سرعت مکش به زیر سطح قابل قبول پایين بياید به كاركنان هشدار دهد.
- دوش قوی و ایستگاه چشم شویی نزدیک به مركز آزمایشگاه قرار گيرد به گونه ای كه فقط چندگام ۱۰ثانيه برای رسيدن به هر دوی آنها مورد نياز باشد. همچنين امکان استفاده همزمان از آنها ميسر باشد.
- فقط مقدار كمی فضایذخيره مواد شيميایی در نظر گرفته شود.
- كنترل كپسول آتشنشانی و شارژ آن به صورت مرتب و برنامه ریزی شده انجام گيرد.
- كف، دیوار و سقف آزمایشگاه و انبار باید قابل شستشو بوده و در موارد ریخته شدن مایعات باید كف دارای شيب كافی باشد تا مواد به طرف مجاری فاضلاب هدایت گردد.
- انبار آزمایشگاه باید كمترین در و پنجره را داشته و در صورت لزوم از پنجره با شيشه مات و مقاوم در برابر شکستگی استفاده شود. ارتفاع پنجره ها از كف آزمايشگاه نباید كمتر از ۱۰۰ سانتيمتر باشد. كل پنجره ها نيز نباید كمتر از یک پنجم كف آزمايشگاه باشد.
- در احداث ساختمان آزمایشگاه باید شرایط جوی و اقليمی مدنظر قرار گيرد و از مصالح نسوز و ضد حریق استفاده شود.
- در طراحی یک آزمایشگاه باید كليه هزینه های بعدی در نظرگرفته شود طوری كه حداكثر فضای آزمایشگاه مورد استفاده قرار گيرد. علاوه بر فضاي مورد نياز جهت كمدها، ستون ها، ضخامت دیوار، پلکان، بالابر و دستشویی، حدود ۶۵ درصد از فضا به عنوان فضای خالص قابل تعيين باشد كه مهندسان طراح باید تمام نيازها، راحتی افراد، حفظ انرژی و … را در نظر بگيرند. اتاق ها و محل كار آزمایشگاهی، باید حداقل ۹ متر از كف تا سقف ارتفاع داشته و فضای مفيد باید برای هر نفر از ۲۱ مترمکعب كمتر نباشد. همچنين در آزمایشگاه هایی كه ارتفاع هر طبقه از ۴ متر بيشتر باشد براي محاسبه حجم لازم فقط تا ارتفاع ۴ متر منظور می گردد.
- آزمايشگاه می بایست دارای نور كافی طبيعی و مصنوعی به ویژه براي قسمت هایی كه محل انجام آزمایش است باشد. نور مصنوعی باید از طریق لامپ های مهتابی به صورت ایجاد نور تركيبی كه هر یک به فواصل متر ۵/۱ متر فواصل از دیگری نصب می گردند، تأمين شود. در محيط آزمايشگاه نباید از لامپ های فرابنفش بدون محافظ كه موجب ناراحتی و اخلال در كار كاربران می گردد استفاده كرد .
- در انتخاب پوشش كف، دیوارها و سقف علاوه بر عواملی نظير نوع آزمايشگاه و كاری كه در آن انجام می شود باید پوششی برای كف آزمایشگاه انتخاب شود كه در برابر انواع مواد شيميایی معدنی و آلی و سایر مواد مقاوم باشد. همين طور باید در صورت آسيب دیدن امکان تهيه و جایگزینی آن وجود داشته باشد .بدین منظور امروزه معمولاً از كاشی ها و یا از پوشش های كف، از نوع وینيل استفاده می شود. كف آزمايشگاه یا انبار و قسمت هایی كه محل عبور یا حمل و نقل مواد است، باید صاف و هموار بوده و عاری از حفره و سوراخ، برجستگی یا هرگونه مانعی كه ممکن است موجب گير كردن یا لغزیدن شود، باشد . پوشش دیوارها باید بادوام، مناسب برای تميز كردن و مقاوم در برابر آب و شستشو با مواد شوینده و ضدعفونی كننده قوی باشد . جهت ایجاد فضای روشن تر انعکاس نور یکی از مشخصات نور هست كه ميبایست كنترل شود. دیوارها با رنگ های روشن نقاشی شوند. با استفاده از رنگ های مقاوم در برابر اسيد می توان دیوارها را در برابر بخارات اسيدی محافظت نمود. استفاده از رنگ های بادوام و نفوذناپذیری مانند اپوكسی كه تميز كردن آن راحت تر است، توصيه می شود.
ایمنی در آزمایشگاه شیمی :
ایمنی فردی و ایمنی آزمایشگاه
مخاطرات عمده در آزمایشگاه:خطرات ناشی از مواد شیمیایی، خطرات الکتریکی، خطرات بیولوژیکی، خطرات فیزیکی
۱- خطرات ناشی از مواد شیمیایی: مواد اشتعال پذیر ،مواد خرنده. سموم و مواد واکنش پذیر
راه پیشگیری از این خطرات: آموزش به پرسنل ، استفاده از لوازم حفاظت فردی، تمیز و مرتب نگهداری محیط کار
۲-خطرات الکتریکی:
حریق، شوک، تجهیزات الکتریکی، استفاده از سیم های سیار غیراستاندارد
راه پیشگیری از این خطرات :
پریزهای برق باید سیم اتصال به زمین داشته باشند، سیم سیار ها باید مرتب و تمیز نگهداری شوند ، سیم های برق درمسیر رفت وآمد نباشند
اگر فردی دچار برق گرفتگی شد نباید باآن هیچ تماسی داشته باشیم چون احتمال اینکه جریان برق به بدن ما هم منتقل بشود هست باید باوسیله ای مثل چوب خشک فرد را ازمنبع برق دور کنیم تا اقدامات لازم صورت گیرد
پرسنل آزمایشگاه باید دوره دیده کمک های اولیه باشند ، هرگز آتش سوزی ناشی از جریان الکتریکی راباآب خاموش نکنند
۳-خطرات بیولوژیکی:
نمونه‌های حیوانی ، گیاهان، میکروب ها، عوامل ژنتیکی اصلاح شده
راه پیشگیری ازاین خطرات:
باید درشرایط مناسب نگهداری شوند ،ازتجهیزات محافظتی برای پیشگیری ازایجاد شرایط اضطراری و ابتلا به خطرات بیولوژیکی استفاده شود ، استفاده از لباس محافظتی استاندارد، سیستم های ایمنی برای انتقال و ذخیره سازی و مدیریت مواد بیولوژیکی در آزمایشگاه موجود باشد ، رعایت نکات مانند تمیز و مرتب نگهداشتن آزمایشگاه و ضدعفونی کردن سطوح و دفع صحیح و ایمن زباله های آزمایشگاهی یکی از عوامل ضروری برای کاهش خطرات است
قبل از اقدامات لازم در شرایط اورژانسی هدف اصلی این اقدامات مهارخطرات بیولوژیکی و بحداقل رساندن این خطرات برای انسان و محیط زیست است بسته به شرایط اقدامات متفاوتی نیاز است مثل اطلاع رسانی به دیگران ، کمک گرفتن از پرسنل، تخلیه آزمایشگاه، ایزوله کردن و جداسازی، ضدعفونی کردن محیط ، …دربرخی از موارد نیاز به دکتر میباشد
۴-خطرات فیزیکی:
جابجایی تجهیزات ، آلودگی صوتی، خواب آلودگی، تجهیزات گرمایشی ، پرتاب شدن اجسام
راه پیشگیری ازاین خطرات :
تمیز و مرتب بودن آزمایشگاه ازوقوع این خطرات پیشگیری می‌کند، آشنایی کامل پرسنل با روش های حمل و ارگونومی، برای انجام حرکات تکراری و فرسایشی در آزمایشگاه و شرایط مناسب قرارگیری تجهیزات آموزش های لازم را دیده و تمرین کنند ، هرگونه خطر احتمالی در آزمایشگاه باید به سرعت رفع گردد ، وجود یک برنامه ایمنی مناسب برای پرسنل آزمایشگاه دربرابر خطرات
