تفکر مبتنی بر ریسک
یکی از تغییرات کلیدی در ویرایش 2015 استاندارد ISO9001 ایجاد رویکرد سیستمی در مدنظر قرارداد «ریسک»، به جای اجرای اقدامات پیشگیرانه به عنوان یک بخش مجزا در سیستم مدیریت کیفیت می باشد. ریسک تلویحاً در تمامی جنبه های یک سیستم مدیریت کیفیت من جمله فرآیندها، فعالیتها و سیستمها وجود دارد. تفکر مبتنی بر ریسک تضمین می نماید که خطرات شناسایی شده و در طول طراحی و بکارگیری سیستم مدیریت کیفیت مدنظر بوده و تحت کنترل قرار می گیرند.
در ویرایش پیشین ISO9001، بند جداگانه ای در خصوص اقدامات پیشگیرانه وجود داشت. با بکارگیری تفکر مبتنی بر ریسک، ریسک ها به عنوان بخش جدایی ناپذیر سیستم در نظر گرفته می شوند تا به جای اقدامات واکنشی پیشگیرانه و یا کاهش اثرات نامطلوب از طریق شناسایی و اقدام سریع، به صورت فعالانه ای عمل نمایند.
هنگامی که یک سیستم مدیریت مبتنی بر ریسک عمل نماید، قطعا اقدامات پیشگیرانه را در بر خواهد گرفت. تفکر مبتنی بر ریسک، نگرشی است که انسانها به صورت خودکار در زندگی روزمره خود بکار می گیرند. به عنوان مثال زمانی که بخواهیم از عرض یک خیابان عبور کنیم، ابتدا به تردد خودرو نگاه کرده و هرگز در مقابل یک خودرو در حال حرکت گام بر نمی داریم.
تفکر مبتنی بر ریسک همواره در استاندارد ISO9001 وجود داشته است ولی ویرایش 2015 استاندارد، این تفکر را به تمامی اجزای سیستم مدیریت تعمیم داده است. در ISO9001:2015 تفکر مبتنی بر ریسک از آغاز و در سراسر سیستم مدنظر قرارگرفته که اقدامات پیشگیرانه ذاتی در کلیه فعالیتهای برنامه ریزی، عملیات و تحلیل و ارزیابی ایجاد نموده است.
تفکر مبتنی بر ریسک – رویکرد فرآیندی
تفکر مبتنی بر ریسک هم اکنون بخشی از رویکرد فرآیندی است. طبق استاندارد ISO، همه فرآیندهای یک سیستم مدیریت کیفیت، سطح ریسک یکسانی را بر حسب توانایی سازمان برای برآورده کردن اهداف آن نشان نمی‌دهند بلکه برخی به توجه، برنامه‌ریزی رسمی وکنترل بیشتری نسبت به سایرین نیاز دارند.
تفکر مبتنی بر ریسک هم وضعیت فعلی سازمان و هم احتمالات تغییر در آینده را در نظر می‌گیرد. تفکر مبتنی بر ریسک بخش مهمی از سیستم مدیریت کیفیت است، زیرا امکان دستیابی به اهداف مشخص شده را فراهم می آورد. خروجی می‌تواند سازگارتر و رضایت مشتری را بالاتر ببرد و از آنجا که مشتریان باید محصولات و خدمات سازگار تری دریافت کنند فرآیند، پی‌گیری و بهبود می‌یابد.
استفاده از ریسک در ISO 9001:2015
کلمه ریسک در اجزاء اصلی استاندارد ایزو ۹۰۰۱ ورژن ۲۰۱۵ ، ۸ بار و تفکر مبتنی بر ریسک ۱ بار ظاهرشده است. در بخش‌های آموزنده استاندارد نظیر بخش مقدماتی و ضمائم، ریسک و تفکر مبتنی بر ریسک به دفعات مشاهده می گردد.
جدول بالا الزامات ISO 9001:2015 را برای تجزیه و تحلیل ریسک ها و فرصت‌ها در سازمان بیان می‌کند.
مفهوم ریسک‌ها و فرصت‌ها بر شناسایی مسائل بالقوه نظیر فرصت هایی برای بهبود، نیازهای به‌کارگیری فرآیندهای سیستم مدیریت کیفیت در تطابق با محصولات و خدمات و طرح ریزی اهداف سیستم مدیریت کیفیت ازجمله اقدامات برای برنامه‌های بهبود و ارزیابی اثربخشی آنها تأکید دارد.
تمامی فرآیندهای سیستم مدیریت کیفیت ریسک یکسانی برای دستیابی به اهداف سازمانی ایجاد نمی کنند. برخی از فرآیندها نیاز به مراقبت بیشتر و ایجاد کنترل هایی با سطح بالاتری نسبت به سایرین دارند. به عنوان مثال جهت عبور از عرض خیابان ممکن است که ریسک بالاتری را پذیرفته و از وسط خیابان گذشته و یا با عبور از خط عابر پیاده و یا پل عابر پیاده ریسک تصادف با خودرو را کاهش دهیم.
معمولا ریسک به عنوان عواقب نامطلوب و منفی مدنظر قرار می گیرد، اما باید توجه داشت که تأثیرات ریسک، می تواند هم مثبت و هم منفی باشد.
در ISO9001:2015 ریسک ها و فرصت ها با یکدیگر مطرح می گردند. فرصت ها جنبه مثبت ریسک ها نمی باشند. یک فرصت مجموعه ای از شرایطی است که احتمال انجام کاری را ایجاد می کند. انجام یا عدم انجام یک فرصت در نتیجه سطوح مختلفی از ریسک می باشد. به عنوان مثال عبور از عرض خیابان این فرصت را ایجاد می کند که سریع تر به سمت دیگر خیابان رسید اما اگر این فرصت مدنظر قرار گیرد، ریسک تصادف با خودروهای در حال حرکت و جراحت وجود دارد. این تفکر راه حل های جاری و احتمال تغییرات را در بر می گیرد. تحلیل راه حل ها نشان دهنده فرصت هایی برای بهبود است.
