اهمیت نقش زنان در پیشبرد اهداف در جوامع امروزی، ثابت شده است. اما شرایط فرهنگی موجود در جوامع، مانع ارزش گذاری واقعی برای فعالیت زنان می شود. با وجود اینکه زنان نقش زیادی در افزایش بهره وری و توسعه اجتماعی و اقتصادی کشورها دارند، اما همچنان سهم اندکی برای انتخاب شدن در سطوح بالای مدیریتی در بازار کار را دارند. دلیل عدم پیشرفت زنان در علم مدیریت، پدیده ای به اسم “سقف شیشه ای” می باشد. این پدیده موانع مصنوعی و نامرئی تصمیمات سازمانی و تعصبات را شامل می شود که مانع پیشرفت زنان در سازمان ها می شود.
تعاریف سقف شیشه ای و تاریخچه:
با وجود افزایش میزان اشتغال زنان در جامعه، همچنان پیشرفت زنان در مشاغل مدیریتی رشد چشمگیری نداشته است و سازمان ها به طور آگاهانه و یا ناآگاهانه در حاشیه قرار می گیرند و رسیدن آن ها به سطوح بالای سازمانی، غیرمعمول و گاهی غیرقابل تحمل به نظر می آید که این شرایط باعث به وجود آمدن Glass Ceiling یا همان سقف شیشه ای می شود که در آن زنان زیر نظارت بیشتری قرار دارند.
در سال های 1986 و 1987 برای اولین بار این اصطلاح در مجله وال استریت ژورنال و توسط موریس و همکارانش به کار گرفته شد و به این معنا بود که مجموعه ای از موانع و چالش ها در محیط کاری، بر سر راه زنان قرار می گیرد که اجازه ی پیشرفت به آنها نمی دهد. طبق تعریف کمیسیون فدرال در سال 1995، سقف شیشه ای تنها مختص به زنان نبوده و می تواند اقلیت های قومی یا مذهبی را نیز شامل شود.
سقف شیشه ای شامل موانعی است که دیده نمی شوند، مانند عرف ها و هنجارها و… ، اما قوانین را شامل نمی شود. به عنوان مثال در ایران ممکن است در بعضی شرایط، قوانینی را به عنوان مانع برای زنان ایجاد نکرده باشد، اما محدودیت های سقف شیشه ای که قابل مشاهده نیستند، موانع پیش روی زنان را ایجاد می کنند. سقف شیشه ای نوعی نابرابری است که با تبعیض جنسی، نژادی یا مذهبی متفاوت است: وقتی از تبعیض جنسی در مورد زنان بحث می شود، یعنی باید در تمام سطوح سازمانی درصد مشارکت زنان اندک و یکسان باشد ولی سقف شیشه ای برای مواقعی استفاده می شود حضور زنان در سطوح پایینی سازمان، بیشتر از سطوح بالاتر و مدیریتی می باشد.
در بعضی مواقع از این عنوان برای وجود شکاف عمیق دستمزد در سطوح بالای توزیع درآمد استفاده می شود: یعنی کارکنان زن در رده های بالای درآمدی، نسبت به همردیفان مرد خود، دریافتی کمتری دارند.
عوامل ایجاد سقف شیشه ای:
با وجود اینکه مشارکت زنان در سال های اخیر افزایش داشته، اما مشارکت کیفی آنان به سطح مطلوبی نرسیده است. عوامل مختلفی که باعث عقب ماندن زنان در حوزه های مختلف اشتغال و پست های مدیریتی می شود، شامل موارد زیر است:
- عوامل قانونی
- عوامل سیاسی
- عوامل سازمانی
- عوامل فرهنگی
- عوامل خانوادگی
- کمبود مدل و الگوی زنان موفق
- فقدان شبکه های حمایتی
- پیامدهای سقف شیشه ای:
پیامدهای ایجاد شده از پدیده ی سقف شیشه ای باعث می شود هر سازمان که مدیران ارشدش از زنان می باشند، به عملکرد منفی و ناکارآمدی شناخته شود. این پیامدها می تواند بعد فردی و یا سازمانی داشته باشد.
- پیامدهای فردی:
نتایج حاصل از مصاحبه ها نشان می دهد که وجود سقف شیشه ای باعث می شود زنان در مکان های بالای سازمان حضور ضعیف و ناکارآمدی را داشته باشند و این اتفاق فرصت آینده زنان را به طور فردی یا گروهی تضعیف می کند. پیامدهای فردی می تواند شامل موارد زیر باشد:
- ترک سازمان
- استعفا از پست مدیریتی
- استرس
- کاهش انگیزه
- کاهش اعتماد به نفس
- قوی تر شدن تعصبات کلیشه ای در مورد زنان
- پیامدهای سازمانی:
این نوع پیامدها می تواند شامل موارد زیر باشد:
- کاهش بهره وری
- کاهش تهعد سازمانی
- ناکارآمدی سازمان
- انتصاب زنان به شغل های چالشی