در این مقاله به دسته ­بندی هفت ابزار کنترل کیفیت و شرح مختصری از هرکدام خواهیم پرداخت. این هفت ابزار به صورت ذیل دسته­ بندی شده­ اند:

• نمودار پارتو
• هیستوگرام
• نمودار علت و معلول
• نمودار تمرکز نقص­ ها
• نمودار پراکندگی
• نمودار کنترل
• برگه کنترل

 نمودار پارتو:

نام این نمودار برگرفته از نام دانشمند ایتالیایی علوم اجتماعی “ویلفرد پارتو” می ­باشد. در نمودار پارتو، علل مشکلات به وجود آمده با فراوانی آن­ها مقایسه می ­شود. طبق اصل بیان شده ­ی این نمودار در اقتصاد:

“80% نتایج و مسائل ناشی از 20% علل می­ باشند”.

برای مثال: 80% از توقفات خط تولید ناشی از 20% خرابی­ های تجهیزات است.

به کمک این نمودار می­توان علل مختلف به وجود آمدن نتایج را شناسایی نموده و نشان داد که کدام یک از آن­ها اهمیت بیشتری نسبت به بقیه دلایل دارند.

• هیستوگرام:

نمودار هیستوگرام تصویری از داده­ ها به ما ارائه می ­دهد و نوعی نمودار میله ­ای محسوب می ­شود. به کمک هیستوگرام می­توان به ویژگی­ های زیر دست یافت:

1. شکل توزیع (توزیعی که داده ها یا همان فرآیند از آن پیروی می کند)
2. مکان یا تمایل مرکزی توزیع

• پراکندگی یا گسترش توزیع

به عبارتی این هیستوگرام بیان می ­کند که:

“به علت وجود تغییرات اجتناب ناپذیر، هیچ گاه دو محصول تولید شده در یک فرآیند یکسان نمی باشند”.

• نمودار علت و معلول:

این نمودار را با نام­ های “استخوان ماهی” و “ایشی کاوا” نیز می­ شناسند. زمانیکه اشتباه یا اشکالی بروز می­ دهد، باید علل بالقوه­ ی آن شناسایی شود. در صورتیکه علل بروز مشکل واضح و روشن نباشد و یا تعداد آن کم باشد، می ­توان برای یافتن علل بالقوه از این نمودار استفاده کرد.

• نمودار تمرکز نقص ­ها:

در این نمودار، تصویری از محصول در ابعاد مختلف و همراه با کلیه­ ی نمادها ارائه می­ گردد. توسط این شکل می­ توان محل­ های ایجاد عیب را شناسایی و تجزیه و تحلیل نموده و در نهایت اطلاعاتی در مورد علل بالقوه کسب کرد. کنترل­گر پس از مشاهده­ ی نقشه فنی، محل­ هایی را که دارای نقص هستند را مشخص نموده و با کمک این نمودار، پراکندگی نقص­ ها تعیین و سپس علل ایجاد نقص ­ها مشخص می­ گردد.

 نمودار پراکندگی:

به منظور پی بردن به رابطه بالقوه بین دو متغیر، از نمودار پراکندگی (یا پراکنش) استفاده می­ شود. برای رسم این نمودار از داده­ های زوجی استفاده می­ شود. طریقه ­ی رسم نقاط بر روی نمودار، نشان دهنده­ ی نوع رابطه میان متغیرها می­ باشد.

 نمودار کنترل:

از لحاظ فنی در ابزارهای کنترل کیفیت، نمودار کنترل پیچیده­ ترین آن­ها می­ باشد. این نمودار یکی از روش­ هایی است که در حین تولید می ­توان برای جلوگیری از تولید تعداد زیادی از محصولات معیوب، از آن بهره گرفت. از این نمودار برای تخمین پارامترهای یک فرآیند نیز می ­توان کمک گرفت. نمودار کنترل شامل خط مرکز، حد کنترل بالا و حد کنترل پایین می­ باشد که در هر مرحله از نمونه گیری، آماری بر اساس نتایج به دست آمده روی نمودار رسم می ­شود. اگر این نقاط بین حدود کنترل بالا و پایین قرار گیرند، فرآیند تحت کنترل می­ باشد و در غیر این صورت خارج از کنترل است. همچنین ممکن است به دلیل روند غیرتصادفی میان نقاط در محدوده­ ی حدود کنترل، فرآیند خارج از کنترل محسوب شود. این نمودارها، قوانین خاص خود را دارند تا خروجی و پارامترهای تخمینی حاصل از آن­ها یکسان تعریف گردد.

 برگه کنترل:

در مراحل اولیه­ ی کنترل کیفیت آماری، جمع ­آوری اطلاعات در مورد فرآیند موردنظر ضروری می ­باشد، به همین دلیل استفاده از ابزارهایی مانند “برگه کنترل” می­ تواند مفید واقع شود. در تهیه­ ی برگه کنترل باید تمامی مواردی که ممکن است باعث عملکرد و نتایج نامطلوب گردد، تعریف شود.