انگیزش و رضایت شغلی: سنجش بر اساس مدل (JID (Job Description Index
برای همه سازمان‌ها داشتن کارکنان با انگیزه مهم و ضروری است چرا که کارکنان با انگیزه موجبات افزایش سودآوری یا بهبود کیفیت خدمات را فراهم می‌آورند. اما از کجا باید شروع کرد؟ در اولین گام باید بدانید که کارکنانتان چقدر از وضع موجود رضایت دارند. در واقع یکی از مفاهیمی که با انگیزش در محیط کار پیوند محکمی دارد، رضایت شغلی است، بدین معنا که رضایت شغلی منجر به انگیزش کارکنان می‌شود.
رضایت شغلی چیست و چه عواملی بر رضایت شغلی موثر است؟
رضایت شغلی به میزان احساس منفی یا مثبت یک فرد درباره شغلش اطلاق می‌شود. رضایت شغلی یک پاسخ احساسی و یا نگرش فرد به وظایف شغلی‌اش، محیط فیزیکی یا اجتماعی کارش است.
رضایت شغلی یکی از اصلی‌ترین نگرش‌های کارکنان در سازمان است. رضایت شغلی عبارتست از ارزیابی شخص در مورد شغل خودش و این که در یک ارزیابی کلی آیا فرد احساس مثبتی به عوامل شغلی خود دارد یا نه؟ به عبارت دیگر رضایت شغلی مجموعه‌ای از احساسات و باورهاست که افراد در مورد شغل کنونی خود دارند و بیانگر این است که فرد تا چه اندازه کار خود را دوست دارد.
رضایت شغلی، احساس مثبتی است که پس از ارزیابی ویژگی‌های مختلف شغل خود، تجربه می‌کنیم. (رابینز)
رضایت شغلی عاملی مهم در مشارکت و نقش موثر کارکنان هر سازمان و شرکتی است. بدون شک زمانی که افراد نسبت به شغل خود احساس رضایت کمتری دارند، عملکرد کاری آنها نیز تاثیر منفی پذیرفته و در نهایت از کیفیت زندگی‌شان نیز کاسته می‌شود.
تعریف دیگر: رضایت شغلی نوعی احساس رضایت و راحتی یا نوعی حس کمال است که یک کارمند از محیط کاری خود دریافت می‌کند. کارکنان یک شرکت وقتی مشاهده می‌کنند شغل آنها موجب تسهیل راه دستیابی به اهداف و ارزش‌هایشان شده است، حس و نگرش بهتری نسبت به آن شغل و شرکتی که در آن کار می‌کنند پیدا کرده و می‌توان گفت رضایت شغلی‌شان افزایش می‌یابد.
با وجود این که هر فرد علایق و خواسته‌های منحصر به فردی در محیط کار خود دارد، اما تعدادی عوامل موثر در رضایت شغلی وجود دارد:
- رضایت شغلی به عوامل مختلفی مثل فرصت‌های ترفیع، میزان حقوق، مزایا و امنیت شغلی، رابطه با همکاران و بالادستی‌ها و… بستگی دارد.
- رضایت شغلی همچنین می‌تواند باعث کاهش غیبت‌ها، خطاها و اختلافات کاری و افزایش عایدات شرکت شود.
از آن جا که کار یکی از جنبه‌های مهم زندگی افراد است و اغلب انسان‌ها بخش عمده‌ای از ساعات روز خود را در محل کار سپری می‌کنند، درک عوامل موثر در رضایت شغلی تاثیر عمده‌ای در عملکرد و بهره‌وری کارکنان دارد.
عوامل افزایش رضایت شغلی:
مواردی را که در ادامه نام می‌بریم، عواملی هستند که باعث افزایش رضایت شغلی در کارکنان می‌شوند.
محیط کار:
این که برای کارکنان محیطی فراهم شود که باعث رشد شخصی آنها شود یکی از ضروری‌ترین نکات است.کارمندان یک سازمان نیاز به محیطی دارند که همزمان سالم، امن و راحت باشد و شرایط را برای انجام بهتر کارشان فراهم کند. اگر شرایط کار مطلوب باشد (فضایی تمیز و جذاب) پرسنل راحت‌تر به انجام امور خود می‌پردازند. بالعکس، اگر شرایط کار نامساعد یا پر سر و صدا باشد انجام کارها برای کارکنان بسیار دشوارتر خواهد شد. لذا، وجود محیط کاری دوستانه و حمایت‌گر می‌تواند رضایت شغلی کارکنان را افزایش دهد.
اعطای مسئولیت:
وقتی به یک کارمند مسئولیت بزرگ‌تری داده می‌شود، احساس خواهد کرد که مدیر و دیگر افراد بالادستی او را به عنوان فردی توانمند و قابل اعتماد تلقی کرده‌اند. به همین دلیل کارهایی که همراه با اعطای مسئولیت هستند میزان بیشتری از رضایت شغلی را نیز به همراه خواهند داشت. حس شعف و غروری که بعد از انجام تمام و کمال یک مسئولیت در فرد ایجاد می‌شود با هیچ حسی در جهان قابل مقایسه نیست.
در صورتی که هیچ مسئولیتی به کارکنان شرکت اعطا نشود، به مرور اعتماد به نفس خود را از دست داده و درباره ارزش خود در شرکت شک خواهند کرد. این امر در نهایت منجر به کاهش رضایت شغلی آنها می‌شود.
سیاست ها و عملکردهای عادلانه:
اگر کارکنان تصمیمات شرکت در زمینه ترفیع را عادلانه و به شیوه‌ای منطقی تلقی کنند، احتمالا رضایت شغلی بیشتری نیز داشته باشند. دلیل بی‌انگیزگی و نارضایتی اغلب کارکنان نسبت به شغل خود، سیاست‌ها و اقداماتی است که به صورت ناعادلانه در محل کار اجرا می‌شود. لذا وجود نظامی با سیاست‌ها و عملکردهای عادلانه که فاقد تبعیض و فساد است برای هر شرکت یا سازمانی بسیار ضروری است.
علایق و سرگرمی های شخصی:
کسانی که سرگرمی‌ها و علایق شخصی خود را در شغلشان پیدا می‌کنند، دارای بیشترین میزان رضایت در کار خود هستند. در حقیقت این افراد به کار به عنوان یک شغل اجباری نگاه نمی‌کنند؛ بلکه برای آنها راهی برای نزدیک شدن به علایق خود و همزمان کسب درآمد است.
وجود مزایای خود مراقبتی:
شرکت‌ها سیستم‌های مراقبتی خود را به شکل‌های مختلفی از جمله مراقبت درمانی، بیمه‌های تکمیلی برای کارکنان و خانواده آنها و… فراهم می‌آورند. وقتی افراد بدانند شرکت یا سازمانی که برای آن کار می‌کنند مراقب سلامت و رفاه آنها در محیط کار و خارج از آن است نشاط و شادکامی بیشتری خواهند داشت و رضایت شغلی آنها فراهم خواهد شد.
خلاقیت در کار:
هر جا خلاقیت در میان باشد شاهد افزایش رضایت شغلی نیز خواهیم بود. امکان خرج کردن خلاقیت در ابعاد مختلف کار باعث می‌شود تا کارکنان احساس کنند پروژه متعلق به خودشان است. حتی اگر این خلاقیت در حد یک جمله‌ای باشد که توسط آنها در یک متن گنجانده شده است. به ویژه در کارهایی که حالت یکنواخت دارند افراد احساس خواهند کرد که این پروژه ربطی به آنها ندارد. در این شرایط افراد دچار از خود بیگانگی شده و در نهایت رضایت شغلی آنها به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
تقدیر و قدردانی:
انسان‌ها به طور کلی علاقه زیادی دارند که مورد تقدیر و قدردانی قرار بگیرند. در محیط شغلی نیز افراد دوست دارند از سوی همکاران و بالادستان مورد تشویق قرار بگیرند. تشویق در مقابل دیگران باعث تقویت روحیه و دلگرمی افراد می‌شود. تقدیر و قدردانی باعث تشویق و افزایش روحیه کارکنان شده و نتیجه نهایی آن در افزایش بهره‌وری کارکنان می‌توان مشاهده کرد.بنابراین اگر به دنبال رضایت شغلی بیشتری هستید تقدیر و تشکر بیشتری نیز از کارکنان خود داشته باشید.
کسب احترام از سوی همکاران:
کارکنان دوست دارند مورد احترام دیگر همکاران خود باشند. یک محیط کاری خصمانه با همکارانی بی‌نزاکت و نامطلوب مطمئنا به رضایت شغلی اندکی نیز منجر خواهد شد. در این جا مدیران باید فورا و پیش از آن که این اختلافات به مشکلات جدی‌تری منتهی شود مداخله کنند. کارکنان نیز باید بدانند که رفتار نامناسب آنها به دقت از سوی دیگران مورد نظارت قرار می‌گیرد.
پرداخت حقوق:
حقوق و دستمزد از مواردی است که به صورتی چند بُعدی باعث افزایش رضایت شغلی می‌شود. پول نه تنها به افراد کمک می‌کند که نیازهای اولیه خود را تامین کنند بلکه به تامین نیازهای روحی و روانی آنها نیز کمک می‌کند. اغلب کارکنان دستمزدهای پرداختی به خود را به عنوان بازتابی از توجه و اهمیتی که شرکت به کار آنها نشان می‌دهد تلقی می‌کنند. باقی مزایای اعطا شده در درجه بعدی مورد توجه قرار می‌گیرد. یک دلیل توجه کمتر کارکنان نسبت به مزایای اعطا شده این است که بسیاری از آنها اصلا نمی‌دانند چه میزان مزایا دریافت می‌کنند و نمی‌توانند ارزش پولی مزایای اعطا شده را محاسبه کنند؛ در حالی که ارزش پول‌های پرداختی به آنها کاملا واضح است.
عامل سن:
سن یکی از فاکتورهایی است که بر رضایت شغلی اثرگذار است. بسیاری از مطالعات انجام شده در این زمینه نشان می‌دهند که رضایت شغلی با افزایش سن بیشتر می‌شود.کارکنان مسن‌تر رضایت شغلی خود را بیشتر از دیگران می‌دانند و جوان‌ترها معمولا رضایت کمتری در این زمینه ابراز می‌کنند.
احساس تعلق:
بیشتر شرکت‌ها و سازمان‌ها از درک این فاکتور اساسی عاجز هستند.اگر یک کارمند احساس کند که به عنوان عضوی کلیدی از شرکت محسوب شده و متعلق به این سازمان است احتمال بیشتری وجود دارد که رضایت شغلی بالاتری نیز نشان دهد.
ترفیع:
تبریک گفتن تولد یک کارمند، ارتباط گرفتن و کمک کردن به کارکنانی که در بحران شخصی و خانوادگی قرار گرفته‌اند شاید در ظاهر اقداماتی جزئی به نظر بیاید اما باعث می‌شود افراد باور کنند که به این شرکت تعلق دارند و شرکت به آنها فراتر از محیط کاری احترام قائل است.این امر به طور همزمان باعث افزایش رضایت شغلی و وفاداری در محیط کار می‌شود. فرصت‌های ترفیع اثرات متفاوتی بر رضایت شغلی دارد. زیرا ترفیع شغلی شکل‌های متفاوتی داشته و مزایای متفاوتی را به همراه دارد. در سال‌های اخیر با تغییر ساختار و چارت مدیریتی شرکت‌ها و استارتاپ‌ها دیگر شاهد ساختار شغلی سفت و سخت عمودی از بالا به پایین نیستیم و شکلی منعطف‌تر به خود گرفته است. لذا دیگر ترفیع شغلی معنای سابق آن را نمی‌تواند داشته باشد.
خلاقیت و رهبری:
در صورتی که به کارکنان فرصتی برابر برای نشان دادن استعدادهایشان بدهید، آنها می‌توانند با به دست گرفتن خلاقیت انجام امور رضایت شغلی بیشتری نیز کسب کنند.فرض کنید در یک شرکت به هیچ یک از کارکنان امکان اظهار نظر و پیشنهاد داده نشده و در تصمیم‌گیری‌ها دخالت داده نمی‌شود. در این جا همیشه تعدادی محدود از افراد رهبری و هدایت امور را بر عهده دارند. در چنین شرایطی دیگر کارکنان احساس رضایتی نسبت به کاری که بر عهده دارند، نخواهند داشت.
تامین اجتماعی:
این روزها شرکت‌ها اقدامات مختلفی برای حمایت از کارکنان خود در زمینه سلامت و تست‌های پزشکی انجام می‌دهند. شرکت‌های بیمه‌ای نیز طرح‌های مختلفی در این زمینه به شرکت‌ها ارائه می‌کنند. وجود ایمنی و تامین اجتماعی نقشی عمده در رضایت شغلی افراد بازی می‌کند. در صورتی که یک کارمند احساس امنیت در زمینه درمانی و… نکند رضایت شغلی او به میزان قابل توجهی کاهش خواهد یافت.
انعطاف پذیری:
اعطای انعطاف‌پذیری در امور کاری یکی از بهترین روش‌ها برای افزایش رضایت شغلی میان کارکنان است. افراد باهوش و توانمند زمانی که اختیار تعیین برنامه کاری خود را داشته باشند بازدهی بیشتری نیز خواهند داشت. ساعت‌های کاری انعطاف‌پذیر باعث افزایش مشارکت و بهره‌وری شرکت شده و رضایت شغلی را نیز به همراه خواهد داشت.
مزایای رضایت شغلی:
سطح بالای رضایت شغلی هم برای شرکت و هم برای کارکنان مفید است. داشتن نرخ رضایت شغلی بالا می تواند در پیشرفت یک شرکت کمک کند:
- کارمندان وفادار
وقتی یک کارمند رضایت شغلی دارد، از شرکتی که در آن کار می کند نیز احساس خشنودی می کند. کارمندان وفادار همچنین می توانند شهرت شرکت را بهبود بخشند و آن را به مکانی مطلوب برای کار تبدیل کنند.
- بهره وری بالاتر
وقتی کارکنان موقعیت خود را در یک شرکت درک کنند و برای آنها ارزش قائل شوند، این می تواند منجر به بازده کاری بیشتر شود. کارمندان شایسته ای که احساس امنیت و رضایت شغلی دارند، می توانند در سطوح بالاتری کار کنند.
- افزایش سود
بهره وری بالاتر اغلب منجر به سود بیشتر می شود. به علاوه، داشتن گردش مالی کمتر می تواند به شرکت ها کمک کند تا با صرف زمان و انرژی کمتر برای استخدام و آموزش، در هزینه خود صرفه جویی کنند.
به منظور پی بردن به میزان رضایت کارکنان؛ سازمان‌ها نیاز به تحقیقی دارند که تحلیل جامعی از وضعیت موجود کارکنان را ارائه نماید، تا بتوانند با انجام اقدامات موثر و تعریف برنامه‌های بهبود، رضایت کارکنان و در نتیجه آن عملکرد سازمان را بهبود بخشند. به منظور انجام این تحقیقات طی دهه‌های اخیر پرسشنامه‌های متعددی در زمینه سنجش رضایت شغلی کارکنان طراحی شده است. از بین پرسشنامه‌های متعددی که طی سالیان متمادی از آنها استفاده شده است، “شاخص توصیفی شغل (JDI)” در جهان و ایران بیشتر رایج است.
معرفی پرسشنامه شاخص توصیفی شغل(JDI):
شاخص توصیف شغل نخستین بار توسط کندال و هیولین در سال ۱۹۶۹ در دانشگاه کرنل آمریکا تدوین شده است و از آن پس در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار گرفته است.این پرسشنامه یکی از رایج‌ترین و دقیق‌ترین ابزارهای سنجش رضایت شغلی‌ست. و از سال ۱۹۶۹ تا کنون به فرم‌های مختلف باز طراحی شده است.
شاخص توصیفی شغل، رضایت شغلی را در شش حوزه و یا مقیاس ماهیت کار، سرپرستی، همکاران، ارتقا، حقوق و مزایا و شرایط محیط کار مورد ارزیابی و سنجش قرار می‌دهد.
نحوه نمره گذاری به این شکل است به هر عبارت در قالب طیف لیکرت ۵ تایی نمره‌ای بین ۱ تا ۵ داده می‌شود.پس از آن مجموع نمرات عبارات هر مقیاس با یکدیگر جمع می‌شود و نمره فرد در مقیاس بدست می‌آید که می‌توان آن را بر تعداد عبارات مقیاس تقسیم کرده و برای هر مقیاس نمره‌ای بین ۱ تا ۵ بدست آورد و سپس درصد آن را نیز محاسبه کرد.
