مدل ارزشیابی کرک پاتریک
زمانیکه شما بخواهید اثربخشی یک برنامه آموزشی را بسنجید، کاربردی بودن آموزش ها را پس از اتمام دوره ارزیابی کنید، از تحقق اهداف آموزش اطمینان حاصل یابید و…. باید از مدلی برای ارزیابی نتایج آموزش استفاده نمایید. یکی از مدل های تعیین اثربخشی آموزشی، مدل ارزشیابی کرک پاتریک است. با استفاده از این مدل میتوان نتایج هر برنامه آموزشی را تحلیل و ارزیابی کرد. این مدل از چهار سطح متوالی تشکیل میشود. سطوح ارزشیابی این مدل شامل 4 بخش واکنش، یادگیری، رفتار و نتایج میباشد که در ادامه به تشریح آنها خواهیم پرداخت.
مدل اررزشیابی کرک پاتریک به دلیل ساختار منطقی و سنجش اثربخشی آموزشی ارزشمند، به عنوان یکی از بهترین الگوهای ارزیابی شناخته شده است. این مدل در سال 1952 میلادی توسط دونالد کرک پاتریک ارائه شد و به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت.
سطح اول: واکنش
سطح 1 فراگیر محور می باشد و احساسات شرکتکنندگان را نسبت به آموزش اندازه گیری میکند. به عبارت دیگر، این سطح ارزیابی میکند که آیا فراگیران، فرآیند آموزش را مفید و در ارتباط با نقش خود میدانند یا خیر؟
سطح واکنش سه قسمت دارد:
- رضایت: آیا فراگیر از آموخته های خود در طول آموزش رضایت دارد؟
- مشارکت: فراگیر چقدر در تجربه یادگیری مشارکت داشته است؟
- ارتباط: چه مقدار از اطلاعات با نقش و کار فرد مرتبط بوده است؟
ارزیابی در این سطح معمولا با یک نظرسنجی انجام میشود که از فراگیران میخواهد تجربیات خود را در آموزش ارزیابی کرده و بازخورد ارائه دهند. این نظرسنجی بر زمینه هایی مثل اهداف برنامه، ارتباط محتوا، موضوعات و سرفصلها و… تاکید میکند.
نمونه سوالات ارزیابی آموزشی در سطح واکنش میتواند شامل موارد زیر باشد:
- آیا سبک آموزش برای شما جذاب بوده است؟
- آیا مباحث آموزش برای شما مفید بوده است؟
- با توجه به مواردی که در این آموزش یاد گرفتید، چه برنامه یا تغییراتی را در کار خود پیش بینی میکنید؟
- برای استفاده از آموخته های خود، ممکن است چه کمکها و منابعی نیاز داشته باشید؟
بهتر است بدانید که ارزیابی سطح 1 به دلیل سطحی بودن بازخوردها محدودیت هایی دارد لزوما نشان دهنده ی یادگیری واقعی یا تغییر رفتار نمی باشد.
سطح دوم: یادگیری
این سطح بر این موضوع تمرکز دارد که آیا فراگیر، دانش، نگرش، مهارت، تعهد و… را که برنامه آموزشی بر آن تمرکز داشته است، به دست آورده است یا خیر؟ در واقع ما در این سطح در حال ارزیابی این موضوع هستیم که آیا آموزش به اهداف یادگیری رسیده است یا خیر؟ یک دلیل مهم برای ارزیابی در سطح 2 ایجاد اعتماد به نفس در کارکنان و اثبات شایستگی آنها به تیم های مدیریتی است.
اندازه گیری سطح یادگیری را میتوان با استفاده از آزمونهای کتبی، مصاحبه و مشاهدات مربی انجام داد. یک روش معمول برای اندازه گیری این سطح آزمایش، شبیه سازی و تکالیف عملی است.
سطح سوم: رفتار
فواید این مرحله برای درک تاثیر واقعی آموزش بسیار مهم است، زیرا تغییرات رفتاری پس از یادگیری را اندازه گیری میکند و نشان میدهد که آیا فراگیران آنچه یاد گرفته اند را در حین انجام کارهایشان به کار میگیرند. نتایج این سطح هم نشان دهندهی درک صحیح فراگیر از آموزش می باشد و هم نشان میدهد که آموزش در کار قابل اجرا و کاربردی میباشد یا خیر؟ موثر ترین زمان نیز برای اجرای این سطح میتواند 3 تا 6 ماه پس از اتمام آموزش باشد.
نمونه سوالات ارزیابی آموزشی در سطح رفتار میتواند شامل موارد زیر باشد:
- فراگیران چه مقدار از آموخته های خود را در عمل و کارشان به کار گرفتهاند؟
- آیا نگرش ها، مهارت ها یا دانش جدید خود را با افراد دیگر به اشتراک گذاشته اند و به آنها آموزش میدهند؟
- آیا آموزش تاثیر قابل اندازه گیری بر عملکرد داشته است؟
سطح چهارم: نتایج
در این سطح باید نتیج نهایی آموزش را تجزیه و تحلیل کنید. این سطح بر این موضوع تمرکز دارد که آیا هدف از برنامه آموزشی حاصل شده است یا خیر؟ برای هر سازمان و هر برنامه آموزشی، این نتایج متفاوت است، اما میتوان با استفاده از شاخص های کلیدی عملکرد، نتایج را ارزیابی کرد. برخی از نتایج رایج عبارتند از افزایش بهره وری، بهبود کیفیت، کاهش هزینه، افزایش انگیزه و وفاداری کارکنان و… .
سطح چهارم برای ارزیابی نتایج کسب وکار در هنگام تحقق اهداف آموزشی استفاده میشود. لازم است بدانید که قبل از شروع این فرآیند، باید دقیقا مشخص کنید که قرار است چه چیزی اندازه گیری شود و آن اطلاعات را با همه شرکت کنندگان در میان بگذارید. همچنین در صورتی امکان برای بهبود فرآیند از گروه کنترل استفاده نمایید.
اندازه گیری نتایج را نیز میتوان با استفاده از ارزیابی های سالانه، جمع آوری بازخورد و تجزیه و تحلیل داده ها انجام داد.
