ماتریس کمّی برنامه‌ریزی استراتژیک (QSPM)

این واژه برگردان فارسی Quantitative Strategic Planning Matrix می باشد. یکی از تکنیک ها و ابزار های بسیار شایع در ارزیابی گزینه های استراتژیک و مشخص نمودن جذابیت نسبی استراتژیها است که در مرحله تصمیم گیری مورد استفاده قرار می گیرد. این تکنیک مشخص می نماید که کدامیک از گزینه های استراتژیک انتخاب شده ، امکان پذیر می باشد و در واقع این استراتژیها را اولویت بندی می نماید.

 ماتریس QSPM از ورود اطلاعات تا تلفیق

QSPM از اطلاعات مرحله اول (ورود اطلاعات) و مرحله دوم (تلفیق) برای این منظور استفاده می نماید . این ماتریس برای ارزیابی امکان پذیر ی و پایداری راهکارهای پیشنهادی در مواجهه با شرایط محیطی و وضع موجود سازمانی می باشد. در صورتی که در این ارزیابی یک استراتژی توان مواجهه با شرایط درون و برون سازمانی را نداشته باشد، باید از فهرست استراتژی های قابل اولویت بندی خارج شود.

گام‌های تشکیل ماتریس QSPM به شرح زیر است:

• گام اول ماتریس QSPM

 در ستون اول ماتریس فهرست عوامل استراتژیک بیرون سازمان شامل کلیه تهدیدها و فرصت‌ها و عوامل استراتژیک درون سازمانی شامل کلیه ضعف‌ها و قوت‌ها آورده می‌شود. این عوامل عیناً از ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE) و ماتریس ارزیابی عوامل خارجی(EFE)­ آورده می‌شود.حداقل ۱۰ عامل بحرانی موفقیت خارجی و ۱۰ عامل بحرانی موفقیت داخلی باید در ماتریس QSPM ارائه شود.

• گام دوم ماتریس QSPM

 به هریك از عوامل داخلي و خارجي كه در موفقیت سازمان نقشق عمده دارند وزن و یا ضریب بدهید . این ضریب ها درست  همانند ضریب هاي ماتریس ارزیابی عوامل خارجي و ماتریس ارزیابی عوامل داخلی هستند. این ضریب ها در یك ستون نوشته می شوند درست طرف چپ هر یك از عوامل داخلی و خارجی كه در موفقیت شركت نقش اصلی دارند. برای هر عامل بحرانی موفقیت امتیازی در نظر گرفته شود. این امتیازات با توجه به ماتریسهای IFE و  EFE می باشد و در ستون دوم در برابر عوامل بحرانی موفقیت قرار داده می شوند. در ماتریس  QSPM انواع استراتژی هایی که از ماتریس سوات SWOT بدست آمده و شامل استراتژی‌های چهارگانه WO، ST، WT و SO می‌باشد استفاده می شود لذا در ادامه ماتریس SWOT توضیح داده می­شود.

هر یک از ستون‌های مربوط به انواع استراتژی‌ها به دو زیر ستون تقسیم می‌شود. یکی زیر ستون AS و دیگری زیر ستون TAS. در ستون AS امتیاز جذابیت داده می‌شود، به این ترتیب که هر عامل استراتژیک را با استراتژی مورد نظر می‌سنجند و به آن امتیاز می‌دهند.

• گام سوم ماتریس QSPM

 استراتژي هایی را كه سازمان باید به اجرا در آورد را مشخص كنید . این استراتژي ها را در ردیف بالاي ماتریس برنامه ریزي استراتژیك كمي بنویسید.با در نظر گرفتن مرحله دوم فرموله کردن، یعنی مرحله تلفیق و ترکیب ، استراتژیهای شدنی و قابل اجرا را در نظر بگیرید و آنها را در ردیف بالای ماتریس QSPM بنویسید. در صورت امکان استراتژیهای یک شکل را در یک دسته قرار دهید.

• گام چهارم ماتریس QSPM

 امتیازهای جذابیت (Attractiveness Score) را تعیین نمایید و آنها را به صورت مقادیر عددی که نشان جذابیت نسبی هر استراتژی می باشند، تعریف نمایید.امتیاز جذابیت ، با در نظر گرفتن هم زمان عوامل بحرانی موفقیت و طرح سوال زیر حاصل می شود:

آیا این عامل در انتخاب استراتژی مذکور اثر می گذارد؟

در صورتی که پاسخ به این سوال مثبت باشد، آنگاه آن استراتژی با این عامل کلیدی مقایسه می شود . امتیازهای جذابیت باید بصورت خاص و با توجه به جذابیت نسبی هر استراتژی به استراتژی دیگر داده شود. امتیازهای جذابیت به شکل زیر می باشد:

جذاب نمی باشد.                          امتیاز ۱

تا حدودی جذاب است.                   امتیاز ۲

در حد قابل قبول جذاب است.          امتیاز ۳

بسیار زیاد جذاب است.                   امتیاز ۴

در صورتی که پاسخ به سوال قبل منفی باشد ، نشان می دهد که عامل بحرانی موفقیت بر استراتژی اثر ندارد ، لذا امتیازی برای آن استراتژی و یا آن دسته از استراتژیها منظور نمی شود.

• گام پنجم ماتریس QSPM

جمع امتیازهای جذّابیت ها را بدست آورید . این کار با ضرب امتیاز هر عامل در امتیاز جذابیت در هر ردیف حاصل می شود و نشان دهنده جذابیت نسبی آن استراتژی می باشد. امتیاز بالاتر به معنای جذابیت بیشتر آن استراتژی است.

اما محدودیت های این ابزار استراتژی عبارتند از:­

همیشه نیازمند یک قضاوت همراه با بصیرت می باشد و فرض بر این است که مدیران در این خصوص آگاهی لازم را دارا هستند. میزان و امتیاز جذابیت هر چند بر مبنای اطلاعات هدف قرار داده شده است، لیکن باز هم نیازمند تصمیم همراه با قضاوت است. بحث و مذاکره جمعی مدیران – کارکنان و استراتژیستها در حین فرموله کردن استراتژی به همراه تشکیل ماتریس QSPM سبب توسعه و پیشرفت تصمیم های استراتژیک می شود.استراتژیهای حاصله از QSPM چون بر مبنای اطلاعات مرحله اول و دوم شکل گرفته است، کیفیت نتایج آن منوط به کیفیت مراحل مذکور می باشد.

به طور کلی فرآیند تدوین استراتژی از دو بخش «بررسی استراتژی» و « انتخاب استراتژی» تشکیل شده است. بدین معنی که چگونه یک سازمان می تواند از میان انواع استراتژیها، استراتژی مطلوب خود را انتخاب کند و ابزارهای مناسب برای شناخت و ارزیابی استراتژی کدامند؟ استراتژی که یک سازمان استفاده می کند به وسیله سازمان های دیگر قابل استفاده نیست. زیرا هر سازمان باید با توجه به نقاط قوت و ضعف داخلی خود و همچنین فرصتها و تهدیدهای محیطی از میان گزینه های ممکن، مناسب ترین استراتژی را برای نیل به مأموریت و چشم انداز خود انتخاب کند. به عبارت دیگر باید مزایا، معایب، هزینه ها و منفعت های هر کدام از استراتژیها مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت مناسب ترین گزینه برای اجرا انتخاب شوند.